Każde z przewidzianych prawem postępowań przeprowadza się w ściśle określonych okolicznościach. Przeważnie prawodawca w odpowiednich ustawach proceduralnych jasno definiuje w jakich sytuacjach istnieje możliwość (bądź obowiązek) prowadzenia danego postępowania, a w jakich jest to niemożliwe. Nie inaczej jest w przypadku Prawa restrukturyzacyjnego. Stąd też należy pamiętać, że nie zawsze, gdy dany przedsiębiorca stał się niewypłacalny bądź zaistniała wobec niego groźba niewypłacalności, może on zainicjować restrukturyzację.

Wierzycieli trzeba spłacić, a nie skrzywdzić

Zgodnie z Prawem restrukturyzacyjnym sąd odmawia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli jego skutkiem miałoby być pokrzywdzenie wierzycieli (art. 8 ust. 1). Przywołany przepis definiuje podstawową przesłankę negatywną do otwarcia restrukturyzacji, a więc okoliczność, która po prostu uniemożliwia przeprowadzenia któregokolwiek z postępowań określonych w Prawie restrukturyzacyjnym. Z tego też względu sąd rozpoznający wniosek o wszczęcie i przeprowadzenie restrukturyzacji z urzędu bada, czy nie doprowadzi ona do pokrzywdzenia wierzycieli. Stąd tak istotne jest określenie, co właściwie znaczy „pokrzywdzenie wierzycieli” poprzez prowadzenie restrukturyzacji.

Ustawodawca nie zdefiniował tego terminu, co z kolei oznacza, że przed koniecznością ustalenia jego znaczenia staje doktryna i orzecznictwo. Z tego właśnie względu właściwie każdy skład sędziowski rozpatrujący wniosek o restrukturyzację musi udzielić odpowiedzi na pytanie, czy w realiach danej sprawy może dojść do pokrzywdzenia wierzycieli. Można więc bez ryzyka błędu przyjąć, że sąd restrukturyzacyjny posiada dużą swobodę w określaniu zachodzenia tejże negatywnej przesłanki restrukturyzacji. Jednak swoboda nigdy nie oznacza dowolności, zwłaszcza w tak istotnych kwestiach, jak podjęcie decyzji co do możliwości prowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego.

W restrukturyzacji wierzyciele nigdy nie są w pełni zaspokajani

Za nim przejdziemy do bardziej szczegółowej analizy normatywnego znaczenia pojęcia „pokrzywdzenia wierzycieli” na gruncie ustawy Prawo restrukturyzacyjne, należy przypomnieć, że właściwie w każdym przypadku prowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego wierzyciele muszą być gotowi na ustępstwa ze swojej strony. Mówiąc więc inaczej – restrukturyzacja zawsze oznacza jedynie częściowe zaspokojenie przysługujących im praw. Wynika to z faktu, że przeważnie w momencie otwarcia restrukturyzacji majątek dłużnika po prostu nie wystarcza na pokrycie całości jego zobowiązań. Z resztą w przeciwnym razie można by wątpić w konieczność rozpoczynania tego rodzaju procedur.

W każdym razie nie ma wątpliwości, że pojęcia „pokrzywdzenia wierzycieli” nie wolno utożsamiać z sytuacją, w której wierzyciele – np. na mocy układu – rezygnują z części swoich praw, przykładowo redukując wysokość zobowiązań. Jednak bardzo często wierzyciele restrukturyzowanego dłużnika mogą albo wziąć udział w postępowaniu, albo narazić się na praktyczną niemożliwość wyegzekwowania nawet niewielkiej części przysługującego mu świadczenia.

Podsumowanie

Z tego względu, aby określić, czy w realiach danej restrukturyzacji może dojść do „pokrzywdzenia wierzycieli” należy przede wszystkim zbadać, w jakim zakresie mogliby oni uzyskać ochronę swoich praw dochodząc przysługujących im należności na zasadach ogólnych. Jeżeli takie porównanie wypadnie na korzyść restrukturyzacji, właściwie można mieć pewność, że w jej trakcie nie dojdzie do pokrzywdzenia wierzycieli. Przykładem z kolei sytuacji w której z całą pewnością doszłoby do pokrzywdzenia wierzycieli z uwagi na otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego jest dokonanie przez dłużnika niekorzystnych rozporządzeń majątkowych, które ze względu na restrukturyzacje i upływ czasu nie podlegałaby wzruszeniu.

Z drugiej jednak strony należy pamiętać, że sąd restrukturyzacyjny musi przeprowadzić powyższe rozważania na etapie rozpoznawania wniosku o wszczęcie restrukturyzacji, a więc posiadając bardzo skromne dane, przedstawione właściwie jedynie przez dłużnika. Z tego względu określanie, czy w danym postępowaniu może dojść do pokrzywdzenia wierzycieli zawsze ma charakter szacunkowy, jednak bezwzględnie powinno zostać oparte na obiektywnych kryteriach.